Η ρώσικη ρουλέτα και η Ελλάδα

Η ρώσικη ρουλέτα παίζεται με ένα περίστροφο γεμισμένο με μία σφαίρα και πέντε κενούς θαλάμους. Οταν πατήσεις τη σκανδάλη, έχεις όμως μία στις έξι πιθανότητες να τη γλιτώσεις. Οπως στον «Ελαφοκυνηγό», την κλασική ταινία του 1979, με τους βετεράνους του Βιετνάμ. Οταν όμως όλοι οι θάλαμοι του περίστροφου είναι γεμάτοι, τότε είναι απλώς αυτοκτονία.

Εν μέσω της πολιτικής αστάθειας, των ασφυκτικών πιέσεων από τους ευρωπαίους, της σκληρής στάσης της Γερμανίας, της αδιαλλαξίας των δανειστών και της λήξης του ομολόγου στις 20 Μαρτίου το περίστροφο, γεμάτο και με τις έξι σφαίρες, βρίσκεται ήδη στον κρόταφό μας. Ελεγχόμενη, μη ελεγχόμενη, φιλική ή εχθρική για τις αγορές, δεν έχει τόση σημασία. Σημασία έχει ότι αυτή πλέον έχει αρχίσει θεωρείται πιθανή. Με άτσαλες και σπασμωδικές κινήσεις, κυβέρνηση, Ε.Ε. και ΕΚΤ δημιουργούν πλέον ένα σενάριο το οποίο και αυτοτροφοδοτείται και αυτοεπιβεβαιώνεται.

Πώς «ελέγχεται» μια κρατική χρεοκοπία

Σε χρεοκοπία μια χώρα οδηγείται για δύο λόγους. Είτε λόγω έλλειψης φερεγγυότητας, είτε λόγω έλλειψης ρευστότητας. Και στις δύο περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Αποκλεισμένη από τις αγορές, μόνη επιλογή είναι η χρονική στιγμή της επίσημης ανακοίνωσης της στάσης πληρωμών και οι κατόπιν προσπάθειες συμφωνίας αναδιάρθρωσης του χρέους με τους πιστωτές, δηλαδή τις αγορές, τους διεθνείς οργανισμούς και άλλα κράτη. Για όσο διάστημα διαρκεί αυτό, η χώρα, όντως αποκλεισμένη από τις αγορές, είναι υποχρεωμένη εκ των πραγμάτων σε δημοσιονομική πειθαρχία, καθώς δεν έχει δυνατότητες χρηματοδότησης ελλειμμάτων. Οταν η κ. Μέρκελ αλλά και οι υπόλοιποι ηγέτες της Ευρωζώνης συμφώνησαν για δημιουργία μηχανισμού ελεγχόμενης χρεοκοπίας και ότι στο μέλλον το κόστος της διάσωσης θα το επωμίζονται οι επενδυτές, υποδείκνυαν την αναδιάρθρωση του χρέους μιας χώρας πριν φθάσει στη χρεοκοπία. Στην ουσία δηλαδή την αναδιάρθρωση χρέους, όταν ελλείμματα και ήδη υφιστάμενο χρέος αποκλείουν τη χρηματοδότηση από τις αγορές και τη συνεχιζόμενη εξυπηρέτησή του. Με τη σύμφωνη γνώμη όλων των πιστωτών, οι οποίοι θα υποστούν μεν κάποια απώλεια, το λεγόμενο haircut, θα δοθεί η δυνατότητα στη χώρα να νοικοκυρέψει τα δημόσια οικονομικά και στη συνέχεια να εξυπηρετήσει τις αναδιαρθρωμένες δανειακές υποχρεώσεις της. Να αποφευχθεί δηλαδή η επανάληψη στην Ευρώπη της κρίσης της Αργεντινής το 2001, η οποία εν μέσω πολιτικής αστάθειας, αποτυχημένης δημοσιονομικής προσαρμογής λόγω κοινωνικής αντίδρασης και παλινδρομήσεων στις συμφωνίες για πακέτα στήριξης από το ΔΝΤ οδηγήθηκε κατ’ αρχάς στη μονομερή κήρυξη χρεοκοπίας και στον αποκλεισμό από τις αγορές μέχρι πρόσφατα.

Με το δάκτυλο στη σκανδάλη

Το τελευταίο διάστημα λόγω των όσων συμβαίνουν σε πολιτικό επίπεδο στη χώρα μας και με δεδομένες τις αστοχίες στην άσκηση της οικονομικής πολιτικής έχουν φουντώσει τα σενάρια περί ελληνικής χρεοκοπίας. Παραδόξως, ενώ οι προσπάθειες μέχρι τώρα σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν να αποφευχθεί η επανάληψη του σεναρίου της Αργεντινής, αυξάνεται πλέον σημαντικά ο κίνδυνος να γίνει ακριβώς αυτό. Μια ανεξέλεγκτη χρεοκοπία δηλαδή και εξάπλωση της κρίσης.

Ενώ στην περίπτωση αναδιάρθρωσης μέσω ελεγχόμενης χρεοκοπίας οι επενδυτές θα ήταν έτοιμοι να αποδεχθούν haircut μέσω επιμήκυνσης της διάρκειας του χρέους, ή ακόμα και με περίοδο χάριτος, μικρής ή μεγάλης διάρκειας, η κατάσταση αλλάζει όταν η χρεοκοπία γίνει μονομερώς. Αυτόματα, η χώρα αλλά και οι επιχειρήσεις της, με πρώτες τις τράπεζες, αποκλείονται από τις αγορές και είναι υποχρεωμένο το κράτος να «τρέχει» δημοσιονομικό πλεόνασμα σε συνθήκες βαθιάς ύφεσης. Στην Αργεντινή, μετά τη χορήγηση πακέτου ύψους 40 δισ. δολαρίων στα μέσα του 2001, εφαρμόστηκε σκληρό πρόγραμμα λιτότητας. Μετά το πάγωμα των τραπεζικών καταθέσεων για την προστασία των τραπεζών τον Νοέμβριο του 2001, οι έντονες κοινωνικές αντιδράσεις οδήγησαν στην κατάρρευση της κυβέρνησης, την παραίτηση του τότε προέδρου Ντε Λα Ρούα και τη φυγάδευσή του στα τέλη Δεκεμβρίου 2001με ελικόπτερο από το Προεδρικό Μέγαρο. Ο επόμενος πρόεδρος, Ρ. Σαά, παραιτήθηκε μετά από οκτώ ημέρες και ο διάδοχός του, Ε. Ντουάλντε, κήρυξε χρεοκοπία πάνω σε 81 δισ. δολάρια χρέους, τη μεγαλύτερη μέχρι σήμερα κρατική χρεοκοπία.

Τι έγινε στη συνέχεια…

Η Αργεντινή αρνήθηκε να διαπραγματευτεί με τους πιστωτές της για τρία χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων το ίδιο το κράτος όπως και οι επιχειρήσεις βρέθηκαν απομονωμένοι από τις διεθνείς αγορές, ενώ το βασικό αποτέλεσμα ήταν η δραματική εκτίναξη της ανεργίας και η ουσιαστική καταστροφή της μεσαίας τάξης της χώρας. Παράλληλα, η κρίση της Αργεντινής οδήγησε στη χρεοκοπία της γειτονικής Ουρουγουάης. Το 2005, η Αργεντινή πρότεινε την ανταλλαγή των χρεοκοπημένων ομολόγων με νέα ομόλογα και haircut της τάξης του 75% και δήλωσε ότι δεν θα αναγνωρίζει το χρέος όσων επενδυτών δεν συμμετάσχουν στην ανταλλαγή. Σημειώνεται ότι η Αργεντινή συνέχισε να εξυπηρετεί κανονικά το χρέος προς το ΔΝΤ. Τον Απρίλιο του 2010, λίγες ημέρες πριν ανακοινωθεί το πακέτο στήριξης προς τη χώρα μας, η Αργεντινή έκλεισε την κρίση της χρεοκοπίας του 2001, με μια νέα ανταλλαγή χρέους, η οποία έγινε δεκτή από την πλειοψηφία των επενδυτών.

Οι ανατριχιαστικές ομοιότητες

Ανατριχιαστικές είναι οι ομοιότητες της περίπτωσης της Αργεντινής με αυτή της Ελλάδας, όπως τις παρουσιάζει σε άρθρο του ο Mohamed El-Erian, διευθύνων σύμβουλος της Pimco, του μεγαλύτερου fund ομολόγων στον κόσμο. Ο El-Erian έζησε τη χρεοκοπία της Αργεντινής από πολύ κοντά, καθώς το 2011 δούλευε στο desk αναδυόμενων αγορών της Pimco:

«Αφήστε με να σας περιγράψω το σκηνικό: Μια ολοένα και πιο αμφίβολη προσέγγιση οικονομικής πολιτικής εντείνει τις εγχώριες κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις, τις διαμαρτυρίες στους δρόμους και τη βία, τις διαφωνίες ανάμεσα στους ξένους πιστωτές και εγείρει αυξανόμενες ανησυχίες ανάμεσα στους ιδιώτες πιστωτές για μια ανεξέλεγκτη χρεοκοπία. Μέσα σε όλα αυτά, οι εθνικοί ηγέτες δεσμεύονται για όλο και πιο αυστηρά μέτρα λιτότητας, τα οποία, όμως, αδυνατούν να εφαρμόσουν τα τελευταία δύο χρόνια. Οι επίσημοι πιστωτές εκφράζουν σκεπτικισμό, δημοσίως και ιδιωτικά, όμως, κάνουν υπομονή και ετοιμάζονται να εκταμιεύσουν άλλη μια δόση βοήθειας, σε αυτό που φοβούνται ότι είναι ένα βαρέλι χωρίς πάτο. Σας θυμίζει κάτι; Θα έπρεπε. Όχι μόνο γιατί περιγράφει τη σημερινή Ελλάδα. Είναι και όσα συνέβησαν στην Αργεντινή το 2001», γράφει ο El-Erian.

Τον Αύγουστο του 2001, η Αργεντινή ικέτευε και πάλι το ΔΝΤ για περισσότερα δάνεια, προκειμένου να αποφύγει τη χρεοκοπία. Οι αρχές ήταν διατεθειμένες να κλείσουν και νέα συμφωνία με τη χώρα, παρότι γνώριζαν ότι η κυβέρνησή της έδινε πάντα υπερβολικές υποσχέσεις, τις οποίες δεν τηρούσε στην πορεία.

Μετά, ξέσπασε ένας πόλεμος απόδοσης ευθυνών, για το ποιος έφταιγε που είχε «χαθεί» η Αργεντινή. Οι πιστωτές του επίσημου τομέα, με πρώτο το ΔΝΤ, επικαλούνταν τις διαρκείς αποτυχίες της πολιτικής της κυβέρνησης. Η κυβέρνηση απαντούσε ότι οι ξένοι πιστωτές «ξεζούμιζαν» τη χώρα.

Και μέσα σε όλα αυτά, υπήρχαν και οι γειτονικές χώρες, μέλη της πολιτικής και οικονομικής ένωσης Mercosur, που είχαν αρχίσει να φοβούνται το κύμα της μετάδοσης της κρίσης. Αυτές, ζητούσαναπό την Αργεντινή να βάλει μια τάξη στην οικονομία της, αλλά έχτιζαν και ισχυρότερες άμυνες, για την περίπτωση που η χώρα δεν τα κατάφερνε. Όμως, την ίδια στιγμή, η Αργεντινή κατηγορούσε τις γειτονικές χώρες ότι με τις πολιτικές τους, ενέτειναν τη δική της κρίση.

Όταν το κοινοβούλιο της Αργεντινής ενέκρινε άλλο ένα πακέτο λιτότητας, το ΔΝΤ συμφώνησε να εκταμιεύσει την επόμενη δόση της βοήθειας. Όμως, ήταν πια αργά για να σωθεί η αποτυχημένη

πολιτική.

Η Αργεντινή χρεοκόπησε το Δεκέμβριο του 2001, έκλεισε τις τράπεζές της και έζησε αυτό που ο El-Erian ονομάζει σαν τη «μητέρα όλων των ξαφνικών οικονομικών θανάτων». Η χώρα αναγκάστηκε να διαλύσει το οικονομικό της πλαίσιο με έναν απόλυτα ανοργάνωτο τρόπο, οδηγώντας σε μια ασχεδίαστη, ακατάστατη μετάβαση σε ένα νέο νομισματικό σύστημα, που απαιτούσε την επιβολή περιορισμών στη διακίνηση κεφαλαίων και την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων στο εσωτερικό της.

«Το μέλλον της Ελλάδας θα μοιάζει με την περίπτωση της Αργεντινής, εάν η κυβέρνησή της και οι πιστωτές του δημόσιου τομέα αποτύχουν να πάρουν κάποια από τα μαθήματα της Αργεντινής», τονίζει ο διαχειριστής. Και προτείνει ένα σχέδιο 4 βημάτων:

1. Πρώτα, όλοι οι εμπλεκόμενοι πρέπει να σταματήσουν να δηλώνουν ότι δεν υπάρχει Σχέδιο Β. Το να λένε στον κόσμο ότι δεν υπάρχει εναλλακτική σε μια αποτυχημένη πολιτική, απλά τους κάνει να αντιδρούν περισσότερο ή να προτιμήσουν το χάος. Η πρόσφατη ρητορική της Αθήνας δεν επιτρέπει να καλλιεργηθεί η ελπίδα.

2. Μετά, Ελλάδα και ξένοι πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι το Σχέδιο Β δεν θα είναι εύκολο, αλλά είναι αναγκαίο. Αυτό περιλαμβάνει πολύ βαθύτερη αναδιάρθρωση της οικονομίας και του χρέους, ώστε να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα και να προωθηθούν οι επενδύσεις.

3. Οι ξένοι πιστωτές θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι κάθε ευρώ της βοήθειάς τους, «πιάνει τόπο». Τώρα, υπάρχουν πολλές «διαρροές» στο σχέδιο, αλλά οι πιστωτές πρέπει να φροντίσουννα αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις ανάγκες της Ελλάδας. Επιπλέον, θα πρέπει να ασκηθούν ισχυρότερες πιέσεις στις τράπεζες για να κάνουν αυξήσεις κεφαλαίου.

4. Τέλος, η αξιοπιστία του ΔΝΤ και της ΕΚΤ θα πρέπει να ενισχυθεί.