Έρευνα ΙΟΒΕ: Σημαντικές οι επιπτώσεις της κρίσης για τις επιστήμες υγείας

Healthmag.gr

Ισχυρό πλήγμα για τις επιστήμες υγείας αποτελεί η οικονομική κρίση σύμφωνα με νέα έρευνα του ΙΟΒΕ. Μετανάστευση επιστημόνων και προσκόμματα στην έρευνα τα κύρια "αγκάθια".

Την ερευνητική "σφραγίδα" του ΙΟΒΕ έχουν πλέον οι από καιρό προειδοποιήσεις της αγοράς φαρμάκου σχετικά με τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην εκπαίδευση, τις ευκαιρίες απασχόλησης και τη χρηματοδότηση για έρευνα στον τομέα των επιστημών Υγείας. 

Στοιχεία που περιλαμβάνονται σε νέα, πολυσέλιδη μελέτη του Ινστιτούτου Βιομηχανικής Έρευνας και Ανάπτυξης που δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα, καταδεικνύουν, μεταξύ άλλων, πως εν μέσω κρίσης όχι μόνο το μερίδιο στις δαπάνες για E & A στα ελληνικά ΑΕΙ σημείωσε σημαντική πτώση, αλλά εντάθηκε και η "μετανάστευση" αποφοίτων επιστημών υγείας, οι οποίοι - μαζί με τους μηχανικούς- είναι οι δύο επαγγελματικές ομάδες με το μεγαλύτερο ποσοστό brain drain. 

Πιο συγκεκριμένα, στην έκθεση με τίτλο: "Τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα. Επιπτώσεις της κρίσης και προκλήσεις" διαπιστώνεται πως παρά τις ευοίωνες προοπτικές μέσα στην προηγούμενη δεκαετία, οι δημοσιονομικοί περιορισμοί των τελευταίων ετών δείχνουν να έχουν ανακόψει την δυναμική σε πεδία όπως η Έρευνα και Καινοτομία, ενώ ταυτόχρονα έχουν ανοίξει την "πόρτα" για τη φυγή χιλιάδων ταλαντούχων νέων επιστημόνων που αναζήτησαν εργασία στο εξωτερικό.

Εκπαίδευση

Όπως αναφέρεται στη μελέτη, ανεξαρτήτως γνωστικού αντικειμένου, " η κρίση του 2009 είχε σημαντικές επιπτώσεις στα βασικά μεγέθη που καθορίζουν τη λειτουργία των ιδρυμάτων", με μία από τις σημαντικότερες μεταβολές που σημειώθηκαν να αφορά στο διδακτικό προσωπικό. 

Έτσι, έπειτα από μία μεγάλη περίοδο συνεχούς αύξησης που ο αριθμός του διδακτικού προσωπικού στα Πανεπιστήμια είχε υπερδιπλασιαστεί, φθάνοντας από 5.000 άτομα το 1973 σε 10,8 χιλιάδες το 2015 και από 3,2 χιλιάδες σε 11,5 χιλιάδες (μεταξύ 1983-2014) για τα ΤΕΙ, αντίστοιχα, με το ξέσπασμα της κρίσης εμφανίστηκε κάμψη.

Μεταξύ 2009-2015 το διδακτικό προσωπικό των πανεπιστημίων μειώθηκε κατά 19,2% συνολικά, κυρίως εξαιτίας της μεγάλης μείωσης του βοηθητικού εκπαιδευτικού προσωπικού (μείωση 49% έναντι 11% του τακτικού προσωπικού). Η μείωση του διδακτικού προσωπικού στα ΤΕΙ, μεταξύ 2010 και 2015 είναι ακόμα μεγαλύτερη (64%, από 11.500 σε 4.400 χιλιάδες). 

Έχει ενδιαφέρον πάντως πως, βάσει έρευνας, ο μεγαλύτερος αριθμός διδακτικού προσωπικού το 2015 παρατηρείται στις Επιστήμες Υγείας (21,3%), καθώς και ότι στις Επιστήμες Υγείας παρατηρείται ο μικρότερος λόγος φοιτητών ανά διδάσκοντα (1,1), την ίδια ώρα που άλλοι κλάδοι έχουν 7,5 (κοινωνικές επιστήμες, δημοσιογραφία, ενημέρωση). 

Έρευνα και Καινοτομία

Σε ό,τι αφορά την Έρευνα και την Καινοτομία η έκθεση διαπιστώνει ότι η Ελλάδα υστερεί από τον μέσο όρο της ΕΕ στις δαπάνες για Ε&Α (2% ως ποσοστό του ΑΕΠ). Ειδικότερα, όπως αναφέρεται, μέχρι την έναρξη της κρίσης τα ΑΕΙ αύξησαν σταθερά το μερίδιό τους στις συνολικές δαπάνες Ε&Α, ενώ ο αριθμός των απασχολούμενων αυξήθηκε ακόμα και μετά την έναρξη της κρίσης (σε απόλυτο μέγεθος αλλά και σε ΙΠΑ).

Η οικονομική κρίση όμως επέφερε σημαντικές επιπτώσεις στις ερευνητικές δραστηριότητες των ΑΕΙ, καθώς σύμφωνα με την έρευνα έπειτα από 2,5 δεκαετίες ραγδαίας αύξησης της χρηματοδότησης ανακόπηκε η άνο- δος των δαπανών για Ε&Α την περίοδο 2008-2012.

"Έκτοτε παρατηρούνται διακυμάνσεις ενώ, ως ποσοστό του ΑΕΠ, οι δαπάνες έχουν επιστρέψει σε ισχυρή ανοδική πορεία φτάνοντας το 0,96% του ΑΕΠ το 2015 (0,37% του ΑΕΠ στα ΑΕΙ), κυρίως όμως λόγω της μεγάλης πτώσης του παρονομαστή του δείκτη. Επιπλέον, μετά την έναρξη της κρίσης το μερίδιο των ΑΕΙ στις δαπάνες για Ε&Α έχει υποχωρήσει, ενώ υψηλότερα είναι τα μερίδια των κρατικών ιδρυμάτων και των επιχειρήσεων" διαπιστώνουν οι ερευνητές.

Όσον αφορά τα γνωστικά πεδία, το πεδίο της τεχνολογίας καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μερίδιο στις δαπάνες για Ε&Α στα ελληνικά ΑΕΙ. Αντίθετα, διαπιστώνεται πως μεταξύ 2011 και 2013, καταγράφεται σημαντική πτώση στις επιστήμες υγείας (από 7.500 σε 5.300 άτομα), με αποτέλεσμα το μερίδιο αυτών των επιστημών στο ερευνητικό δυναμικό της χώρας να συρρικνώνεται από 22,9% σε 13,6% σε μόλις δυο έτη.

Σχετικά με τη χρηματοδότηση, από την έρευνα προκύπτει ότι μετά την έναρξη της κρίσης παρατηρούνται επίσης μεταβολές στις πηγές των ερευνητικών πόρων στα ΑΕΙ. Συγκεκριμένα, διαφαίνεται σημαντική πτώση της – γενικά πιο σταθερής – χρηματοδότησης της έρευνας στα ΑΕΙ από τον Τακτικό Προϋπολογισμό, αλλά και απευθείας από το εξωτερικό, με αναπλήρωση από άλλους κρατικούς πόρους (π.χ. ΕΣΠΑ) που όμως εμφανίζουν έντονες διακυμάνσεις, λόγω και της κυκλικότητας των προγραμμάτων χρηματοδότησης. Η συμμετοχή των επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση της έρευνας στα ΑΕΙ παρουσιάζει διακυμάνσεις διαχρονικά, χωρίς φανερή τάση, και είναι κοντά στον μέσο όρο της ΕΕ. Μικρή αύξηση, αλλά από πολύ χαμηλό επίπεδο, παρατηρείται στους πόρους που προέρχονται από επιχειρήσεις του εξωτερικού.

" Τα ελληνικά ΑΕΙ υστερούν όμως, σημαντικά στη σύνδεση και τη συνεργασία των ΑΕΙ με τις επιχειρήσεις και στην αξιοποίηση της παραγόμενης γνώσης στην καινοτομία και την επιχειρηματικότητα" αναφέρεται στην έρευνα, ενώ παράλληλα τονίζεται η ανάγκη για "στήριξη της συνεργασίας ΑΕΙ και επιχειρήσεων σε δραστηριότητες καινοτομίας και επιχειρηματικότητας", ώστε μέσα από αυτή να υπάρξει σύνδεση της έρευνας με τις αναπτυξιακές ανάγκες της χώρας. 

Προς την κατεύθυνση αυτή, πρέπει να υπενθυμιστεί, βρίσκονται παγίως και τα μέλη της ΠΕΦ, ο Πρόεδρος της οποίας μάλιστα, Θ. Τρύφων, κατά την ομιλία του, πρόσφατα, στο Συνδέριο του Economist είχε κάνει λόγο για την ανάγκη όχι μόνο ερευνητικών συνεργασιών με ακαδημαϊκούς και άλλους ερευνητικούς φορείς σε Ελλάδα και εξωτερικό, αλλά και την άμεση λήψη διαθρωτικών μέτρων ώστε να εξοικονομηθούν πόροι που θα διατεθούν στην Ε & Α (διαβάστε εδώ). 

Απασχόληση

Ενδιαφέροντα στοιχεία προκύπτουν και αναφορικά με την απασχόληση, καθώς βάσει της έρευνας, η αύξηση του αριθμού των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τα τελευταία χρόνια δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχη αύξηση της ικανότητας απορρόφησής τους στην αγορά εργασίας, εντείνοντας την μεταξύ τους αναντιστοιχία.

Επίσης, επικρατούν σημαντικές διαφορές στις συνθήκες απασχόλησης μεταξύ των αποφοίτων διαφορετικών γνωστικών πεδίων, με τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης το 2016 να καταγράφονται στους αποφοίτους Υγείας και στους απόφοιτους σχολών πληροφορικής (71% και 69% αντίστοιχα).

Μετανάστευση

Παρότι δεν υπάρχουν πλήρη στοιχεία για το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά της πρόσφατης εξωτερικής μετανάστευσης, αυτή σύμφωνα με τις υπάρχουσες εκτιμήσεις υπερβαίνει τις 400.000 και συνεχίζει να αυξάνεται. Ταυτόχρονα, ενώ διαχρονικά το μικρότερο ποσοστό ανεργίας καταγράφεται στους αποφοίτους των επιστημών Υγείας (10,6% το 2010), σήμερα το μεγαλύτερο ποσοστό όσων επιλέγουν να αναζητήσουν εργασία στο εξωτερικό είναι κυρίως απόφοιτοι επιστημών υγείας και μηχανικοί.

"Για την εξυπηρέτηση της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας και της οικοδόμησης ενός νέου αναπτυξιακού προτύπου, απαιτείται αλλαγή έμφασης στην παρεχόμενη ανώτατη εκπαίδευση και, ιδιαίτερα στα πανεπιστήμια, με στροφή τους από την εκπαίδευση, πρωτίστως, εκπαιδευτικών και υπαλλήλων της κρατικής διοίκησης, στην εκπαίδευση στελεχών σε τομείς παραγωγής διεθνώς ανταγωνιστικών προϊόντων του πρωτογενούς τομέα και της μεταποίησης, και υπηρεσιών με εξαγωγικό προσανατολισμό" προτείνεται από το ΙΟΒΕ.

Για την στροφή αυτή και τον καλύτερο συντονισμό της παρεχόμενης τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας, επισημαίνεται τέλος από το ΙΟΒΕ, είναι απαραίτητη α) η ενίσχυση της οργανωτικής ευελιξίας και της διοικητικής αυτονομίας των ιδρυ- μάτων, β) η υποστήριξη της στρατηγικής τους ικανότητας και γ) στήριξη της συνεργασίας και αλληλεπίδρασης των ιδρυμάτων με τις επιχειρήσεις για την καλύτερη ανταπόκριση στις ανά- γκες τους σε δεξιότητες και ανθρώπινο δυναμικό.