Τα αντιβιοτικά δεν πρέπει να χορηγούνται ποτέ χωρίς ιατρική συνταγή!

Athanasis Boukalis

Τα αντιβιοτικά είναι πολύτιμα φάρμακα και η διαφύλαξη της αποτελεσματικότητάς τους μας αφορά όλους.

Η κατανάλωση των αντιβιοτικών συνδέεται άμεσα με την δημιουργία της μικροβιακής αντοχής. Η επίδραση των αντιβιοτικών στις φυσιολογικές χλωρίδες του ανθρώπινου οργανισμού έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία αλλά και επικράτηση για μακρό χρονικό διάστημα ανθεκτικών μικροβίων. Οι ασθενείς που λαμβάνουν αντιβιοτικά είναι ευάλωτοι στο να αποικιστούν ή να εμφανίσουν λοίμωξη από ανθεκτικά παθογόνα. Επίσης αποτελούν την δεξαμενή από την οποία πιθανότατα θα μεταδοθούν ανθεκτικά μικρόβια στο οικείο περιβάλλον ή στους συν-νοσηλευόμενους με αυτούς ασθενείς.

Στο νοσοκομείο, η χρήση των αντιβιοτικών και η μικροβιακή αντοχή συνιστούν έναν φαύλο κύκλο που οδηγεί στην δημιουργία ακόμη πιο ανθεκτικών μικροβίων και κατ’ επέκταση στην χρήση ακόμη πιο προωθημένων αντιβιοτικών. Αυτός ο φαύλος κύκλος δεν πρόκειται να κλείσει ποτέ, εάν δεν υπάρξει κοινή συνείδηση ότι η αιτία της δημιουργίας και της επικράτησης των ανθεκτικών μικροβίων είναι η μη ορθή χρήση των αντιβιοτικών, ενώ η αιτία της διασποράς τους είναι η ανεπαρκής εφαρμογή των κανόνων υγιεινής και ιδιαίτερα της Υγιεινής των Χεριών. 

Για να αντιμετωπισθεί η διασπορά των ανθεκτικών μικροβίων στα ελληνικά νοσοκομεία θα πρέπει να υπάρξουν δράσεις και στις δύο αυτές παραμέτρους. Να δοθεί έμφαση τόσο στην ορθή χρήση των αντιβιοτικών όσο και στην πιστή εφαρμογή των μέτρων πρόληψης και ελέγχου.

Στην κοινότητα, η ανάπτυξη των ανθεκτικών στελεχών συνδέεται περισσότερο με την χρήση των αντιβιοτικών και γι αυτό η προσπάθεια για περιορισμό της χρήσης τους θα πρέπει να είναι ακόμη πιο συστηματική και στοχευμένη. 

Ο γιατρός της πρωτοβάθμιας περίθαλψης ακολουθώντας τις κατευθυντήριες οδηγίες αντιμικροβιακής θεραπείας και εφαρμόζοντας τις άμεσες δοκιμασίες διάγνωσης μικροβιακών λοιμώξεων (όπως για παράδειγμα για την διάγνωση της στρεπτοκοκκικής αμυγδαλίτιδας) μπορεί να χορηγήσει με ασφάλεια αντιβιοτικά στις περιπτώσεις που υπάρχουν πραγματικά ενδείξεις για τη χορήγησή τους. 

Παράλληλα ενδείκνυται να επιλέξει το αντιβιοτικό με το στενότερο αντιμικροβιακό φάσμα ώστε να αποφύγει την δημιουργία ανθεκτικών στελεχών.

Δεδομένα που αποδεικνύουν το μέγεθος του προβλήματος που αντιμετωπίζει η χώρα μας προκύπτουν τόσο από τα συστήματα επιτήρησης της μικροβιακής αντοχής όσο και από σημαντικές πολυκεντρικές μελέτες. Τα σημαντικότερα από αυτά τα δεδομένα είναι τα ακόλουθα:

Το μεγαλύτερο ποσοστό (>50%)των μικροοργανισμών που αποτελούν τα συχνότερα αίτια νοσοκομειακών λοιμώξεων στην χώρα μας (Acinetobacter, Klebsiella, Pseudomonas) είναι ανθεκτικά στις καρβαπενέμες, που είναι τα πολυτιμότερα αντιβιοτικά για την θεραπεία σοβαρών μικροβιακών λοιμώξεων.

Η χώρα μας συγκαταλέγεται στις χώρες με τα υψηλότερα επίπεδα μικροβιακής αντοχής όχι μόνο για τα ανωτέρω μικρόβια αλλά και για τα υπόλοιπα νοσοκομειακά παθογόνα όπως ο χρυσίζων σταφυλόκοκκος, ο εντερόκοκκος και τα εντεροβακτηριακά.

Συνεχώς αυξάνεται η μικροβιακή αντοχή στα τελευταία αντιβιοτικά (τιγεκυκλίνη, κολιμυκλινη, γενταμικίνη) που διαθέτουμε για την αντιμετώπιση των λοιμώξεων από τα πολυανθεκτικά Gram αρνητικά παθογόνα. Αυτό αφορά ιδιαίτερα στα στελέχη K. pneumoniae, με αποτέλεσμα να μην διαθέτουμε πλέον αντιβιοτικά για να αντιμετωπίσουμε τις συγκεκριμένες λοιμώξεις.

Η κατανάλωση των πλέον προωθημένων αντιβιοτικών στα ελληνικά νοσοκομεία είναι η υψηλότερη στην Ευρώπη. Πιο συγκεκριμένα αυτό αφορά τόσο τα αντιβιοτικά (καρβαπενέμες, κολιμυκίνη, τιγεκυκλίνη) που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση λοιμώξεων από ανθεκτικά Gram αρνητικά παθογόνα, όσο και εκείνων (νταπτομικίνη και λινεζολίδη) που χορηγούνται για την θεραπεία λοιμώξεων από Gram θετικά βακτήρια που αποτελούν πολύ πιο σπάνια αίτια νοσοκομειακών λοιμώξεων στην χώρα μας ενώ ενδημούν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Όσον αφορά στην κοινότητα ένας από τους σημαντικότερους δείκτες μικροβιακής αντοχής είναι η αντοχή του κολοβακτηριδίου στα αντιβιοτικά. Το κολοβακτηρίδιο αποτελεί το συχνότερο αίτιο ουρολοιμώξεων. Η υπερκατανάλωση των κινολονών για την θεραπεία της οξείας ανεπίπλεκτης κυστίτιδας έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της μικροβιακής αντοχής του κολοβακτηριδίου στις κινολόνες (από 2,2% το 2005 σε 6.2% το 2012). Παράλληλα αυξήθηκε η αντοχή του κολοβακτηριδίου στις κινολόνες και για τα άλλα είδη ουρολοιμώξεων ( από 5,2% το 2005 σε 10,2% το 2012).

Η αύξηση αυτή της αντοχής του κολοβακτηριδίου στις κινολόνες είναι πολύ σημαντική. Ενώ υπάρχουν άλλα αντιβιοτικά στενότερου μικροβιακού φάσματος που θα έπρεπε να αποτελούν την πρώτη επιλογή για την θεραπεία της ανεπίπλεκτης κυστίτιδας, η χρήση κινολονών είναι αδικαιολόγητη. Οι κινολόνες είναι αντιβιοτικά που η χρήση τους ενδείκνυται για την αντιμετώπιση σοβαρών ουρολοιμώξεων. Γι αυτό σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία απαιτείται ειδική ιατρική συνταγή για την προμήθειά τους από τα φαρμακεία.

Ο πνευμονιόκοκκος αποτελεί για την κοινότητα έναν άλλο σημαντικό δείκτη μικροβιακής αντοχής αφού είναι το συχνότερο αίτιο σοβαρών λοιμώξεων του αναπνευστικού συστήματος. Η αντοχή του πνευμονιοκόκκου στις μακρολίδες (με κύρια εκπρόσωπο την ερυθρομυκίνη), που αποτελούν αντιβιοτικά συχνά χορηγούνται σε παιδιά και σε ενήλικες, έχει τα τελευταία χρόνια μειωθεί (από 33,5% το 2004 σε 21,4% το 2010). Παράλληλα παρατηρείται και μείωση της κατανάλωσης των μακρολιδών στην κοινότητα.

Παρά την μείωση όμως, η μικροβιακή αντοχή του πνευμονιοκόκκου στις μακρολίδες συνεχίζει να είναι υψηλή και η χώρα μας συνεχίζει να παραμένει πρώτη στην κατανάλωση των μακρολιδών στην κοινότητα ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπάρχουν δυνατότητες για περαιτέρω μείωση της κατανάλωσης των μακρολιδών. Τονίζεται ότι ένα σημαντικό ποσοστό των φαρμάκων αυτών χορηγείται για λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος που ως επί των πλείστον είναι ιογενούς αιτιολογίας και τα αντιβιοτικά είναι εξορισμού αναποτελεσματικά.

Έρευνα της κοινής γνώμης που πραγματοποιήθηκε από το ΚΕΕΛΠΝΟ στα τέλη Οκτωβρίου του 2013 ανέδειξε αύξηση του ποσοστού των πολιτών που λαμβάνουν από τα φαρμακεία αντιβιοτικά χωρίς ιατρική συνταγή (από 10% το 2007 σε 15,6% το 2013). Επίσης ανέδειξε την ύπαρξη αντιβιοτικών στο σπίτι «για ώρα ανάγκης» (36%) και της αύξηση της αναφερόμενης συχνότητας παρενεργειών (από 15 σε 26%).

Οι πολίτες θα πρέπει να ενημερωθούν ότι τα αντιβιοτικά δεν είναι ακίνδυνα φάρμακα αλλά χαρακτηρίζονται πολλές φορές από σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες. Κάθε λοίμωξη όπως και κάθε νέο επεισόδιο της ίδιας λοίμωξης απαιτεί εξειδικευμένη θεραπεία. Τα αντιβιοτικά συνταγογραφούνται κάθε φορά για ένα συγκεκριμένο επεισόδιο λοίμωξης και για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Γι αυτό, η χρήση αντιβιοτικών που περίσσεψαν στο σπίτι ή που λαμβάνονται κατά την γνώμη και εμπειρία του οικείου περιβάλλοντος, συγγενών και φίλων, είναι επικίνδυνη πρακτική και θέτει σε κίνδυνο την ατομική υγεία.

Τα αντιβιοτικά δεν πρέπει να χορηγούνται ποτέ χωρίς ιατρική συνταγή

Στην ενημέρωση αυτή του κοινού θα πρέπει να συμβάλλουν οι επαγγελματίες υγείας που τα συνταγογραφούν καθώς και όλοι οι σχετικοί δημόσιοι φορείς.

Θα πρέπει να γίνει μια συντονισμένη προσπάθεια των επαγγελματιών υγείας, των φαρμακοποιών, των δημόσιων φορέων αλλά και των πολιτών για να παραμείνουν τα αντιβιοτικά πολύτιμα και δραστικά στην θεραπεία των μικροβιακών λοιμώξεων. Το πρόβλημα της μικροβιακής αντοχής αφορά όλους αλλά και η ευθύνη είναι καθολική.

Ας αναλογιστούμε, ότι ενώ η πενικιλλίνη έσωσε κάποτε εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές, η μικροβιακή αντοχή σήμερα σκοτώνει χιλιάδες συνανθρώπους μας.

Βιβλιογραφία

European Antimicrobial Resistance Surveillance –EARS/Nethttp://www.ecdc.europa.eu/en/healthtopics/antimicrobial_resistance/database/Pages/database.aspx

European Antimicrobial Consumption Surveillance – ESAC/Nethttp://www.ecdc.europa.eu/en/healthtopics/antimicrobial_resistance/esac-net-database/Pages/database.aspx

Η αντοχή του Escherichia coli στην οξεία ανεπίπλεκτη κυστίτιδα το 2012: κατευθύνοντας ορθολογικά την εμπειρική αντιμικροβιακή θεραπεία στην κοινότητα Ιωάννης Κατσαρόλης και συν . Προφορική ανακοίνωση στο 39ο Πανελλήνιο Ιατρικό Συνέδριο (2013)

Πανελλήνια Μελέτη Αντοχής του Πνευμονιοκόκκου στα Αντιβιοτικά 2010 προκαταρκτικά δεδομένα. Ελληνική Ομάδα Μελέτης της Αντοχής του Πνευμονιοκόκκου Γαρυφαλλιά Πουλάκου και συν. Προφορική Ανακοίνωση, 37ο Πανελλήνιο Ιατρικό Συνέδριο