Νοσοκομειακές λοιμώξεις: Ένα υπαρκτό, αντιμετωπίσιμο πρόβλημα στην Ελλάδα

Το CLEO, με τη χρηματοδότηση και υποστήριξη του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος έχει εστιάσει στην οργάνωση ενός προγράμματος καταγραφής ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων, της συμμόρφωσης σε επιλεγμένες πρακτικές πρόληψης και χρήσης των αντιβιοτικών.

ΙΑΤRONET.GR

Οι νοσοκομειακές λοιμώξεις (ΝΛ) είναι οι λοιμώξεις που αποκτά ο ασθενής κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του. Με βάση πρόσφατα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Λοιμώξεων (ECDC), περίπου 6% των νοσηλευόμενων ασθενών στην Ευρώπη αναπτύσσει ΝΛ. Με το συνολικό αριθμό των ασθενών με ΝΛ να ανέρχεται στα 3,2 εκατομμύρια στην Ευρώπη για το έτος 2011-2012, είναι ξεκάθαρο πως αποτελεί μείζον πρόβλημα για τη δημόσια υγεία. Όλοι οι ασθενείς που νοσηλεύονται στο νοσοκομείο δυνητικά κινδυνεύουν από ΝΛ, αλλά ο κίνδυνος είναι ιδιαίτερα αυξημένος στις μονάδες εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ), όπου ευρωπαϊκά δεδομένα δείχνουν ότι περίπου 1 στους 5 ασθενείς εμφανίζει ΝΛ. Η πλειοψηφία αυτών των λοιμώξεων οφείλεται σε μικρόβια ανθεκτικά στα αντιβιοτικά, ως αποτέλεσμα της αλόγιστης χρήσης των αντιβιοτικών.

Στην Ελλάδα, δεδομένα του ECDC δείχνουν ότι περίπου 1 στους 10 νοσηλευόμενους ασθενείς (~9%) αναπτύσσουν ΝΛ, κατατάσσοντας τη χώρα μας μεταξύ των χωρών της Ευρώπης με τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης ΝΛ. Το ποσοστό εμφάνισης των ΝΛ είναι δραματικά υψηλότερο στις μονάδες εντατικής θεραπείας ενηλίκων και νεογνών αγγίζοντας το 50% και 30%, αντίστοιχα. Επιπλέον, η Ελλάδα δυστυχώς κατέχει μία από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη σε ΝΛ που οφείλονται σε ανθεκτικά μικρόβια και την πρώτη θέση στην κατανάλωση αντιβιοτικών στα νοσοκομεία (54,7%).

Οι επιπτώσεις σε ασθενείς και σύστημα υγείας είναι σημαντικές, καθώς παρατείνουν την παραμονή των ασθενών στο νοσοκομείο, αυξάνουν εντυπωσιακά το κόστος νοσηλείας όπως επίσης και τα ποσοστά θνητότητας. Κάθε χρόνο στην Ελλάδα, οι ΝΛ ευθύνονται για το θάνατο 3.000 συμπολιτών μας και επιφέρουν στο ελληνικό σύστημα υγείας ένα συνολικό κόστος της τάξης των 1.2 δις ευρώ.

Πολλοί είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν στον αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη ΝΛ στην Ελλάδα. Ένας παράγοντας είναι το νοσοκομειακό περιβάλλον (ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, ιατρικά εργαλεία, επισκέπτες, κλπ). Ένας εξίσου σημαντικός παράγοντας είναι η χρήση παρεμβατικών συσκευών (ουροκαθετήρες, αναπνευστήρες και κεντρικοί φλεβικοί καθετήρες). Ιδιαίτερα σημαντικός όμως παράγοντας είναι η έλλειψη συμμόρφωσης του ιατρο-νοσηλευτικού προσωπικού σε απλές τυποποιημένες πρακτικές, όπως η συμμόρφωση με τις πρακτικές υγιεινής των χεριών ή με τις πρακτικές εισαγωγής και φροντίδας παρεμβατικών συσκευών (π.χ. ουροκαθετήρες, κεντρικοί φλεβικοί καθετήρες και αναπνευστήρες). Δυστυχώς, στην Ελλάδα, η συμμόρφωση αναφορικά με τους κανόνες υγιεινής των χεριών είναι εξαιρετικά χαμηλή (περίπου 33%) και φαίνεται να οφείλεται κυρίως στην μη κατάλληλη ενημέρωση/ εκπαίδευση του ιατρο-νοσηλευτικού προσωπικού σχετικά με την εφαρμογή των ορθών πρακτικών. Δύο είναι τα στοιχεία που υποστηρίζουν το συγκεκριμένο συμπέρασμα.

Πρώτον, σε συμφωνία με δεδομένα της ερευνητικής ομάδας του Κέντρου Κλινικής Επιδημιολογίας και Έκβασης Νοσημάτων (CLEO) αναφορικά με υποδομές και αναλώσιμα υγιεινής χεριών σε επιλεγμένα νοσοκομεία της Ελλάδας, το ECDC εμφανίζει την Ελλάδα μεταξύ των χωρών με την μεγαλύτερη κατανάλωση αντισηπτικού υποδηλώνοντας επαρκή διαθεσιμότητα αντισηπτικού στα ελληνικά νοσοκομεία. Δεύτερον, δεδομένα και δράσεις του CLEO έδειξαν πως το ποσοστό συμμόρφωσης στην υγιεινή των χεριών αυξήθηκε κατά 50% μετά από μία απλή και σχεδόν ανέξοδη παρέμβαση, την πραγματοποίηση μίας καμπάνιας ενημέρωσης για τη σωστή τεχνική πλυσίματος των χεριών στο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό του Νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία».

Βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε το ρόλο της υποστελέχωσης των ελληνικών νοσοκομείων στην αυξημένη συχνότητα εμφάνισης ΝΛ. Διεθνή δεδομένα δείχνουν ότι η κάλυψη των αναγκών των νοσοκομείων από μη μόνιμο ιατρο-νοσηλευτικό προσωπικό και υποστελεχωμένο προσωπικό καθαριότητας του νοσοκομείου, το οποίο είναι σύνηθες στις μέρες μας (π.χ. επικουρικοί ιατροί, συμβασιούχοι νοσηλευτές κτλ) λόγω αποδυνάμωσης των μονάδων υγείας, σχετίζεται με αύξηση των ΝΛ. Επίσης, καθοριστικό ρόλο παίζει η υποστελέχωση των ομάδων και επιτροπών επιτήρησης λοιμώξεων των νοσοκομείων. Τέλος, η παρατεταμένη διάρκεια νοσηλείας, λόγω ανεπαρκούς προγραμματισμού και έλλειψης υποδομών που θα εξασφάλιζαν ταχεία διαχείριση των ασθενών, καθώς και η παρατεταμένη και χωρίς ένδειξη χρήση παρεμβατικών συσκευών, έχουν σαν αποτέλεσμα την έκθεση των ασθενών σε ανθεκτικά μικρόβια του ιατρονοσηλευτικού περιβάλλοντος για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, αυξάνοντας με αυτό τον τρόπο τον κίνδυνο για ΝΛ.

Αν και υπάρχει αδυναμία της χώρας να προβεί άμεσα σε δομικές αλλαγές της λειτουργίας των νοσοκομείων, λόγω της οικονομικής κρίσης που βιώνει και τους περιορισμένους διαθέσιμους πόρους που διαθέτει, είναι εφικτή η μείωση των ΝΛ με την εφαρμογή απλών προγραμμάτων πρόληψης και ελέγχου λοιμώξεων, καθώς διεθνή δεδομένα έχουν αποδείξει ότι περισσότερες από το 50% των ΝΛ μπορούν να προληφθούν, εφαρμόζοντας αντίστοιχα προγράμματα. Τα προγράμματα αυτά εστιάζουν στη συνεχή καταγραφή των ΝΛ και των πρακτικών πρόληψής τους, στη διαρκή γνωστοποίηση αυτών των δεδομένων στο ιατρο-νοσηλευτικό προσωπικό και τους διοικητές των νοσοκομείων και στην εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας σε πρακτικές πρόληψης. Αυτά τα προγράμματα έχουν εφαρμοστεί και συνεχίζουν να εφαρμόζονται σε διάφορες χώρες της Αμερικής και της Ευρώπης με θεαματικά αποτελέσματα τόσο στη μείωση των ΝΛ όσο και στην εξοικονόμηση πόρων για το σύστημα υγείας, δεδομένου ότι το κόστος διαχείρισης των ΝΛ που αποφεύγονται είναι μεγαλύτερο από το κόστος υλοποίησης αυτών των προγραμμάτων. 

Το CLEO, με τη χρηματοδότηση και υποστήριξη του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και παράλληλα με τη δράση και συνεργασία εθνικών φορέων, έχει εστιάσει στην οργάνωση ενός προγράμματος καταγραφής ΝΛ, της συμμόρφωσης σε επιλεγμένες πρακτικές πρόληψης και χρήσης των αντιβιοτικών με απώτερο σκοπό τη βελτίωση της παρεχόμενης φροντίδας σε νοσοκομεία στην Ελλάδα. Στο πρόγραμμα αυτό συμμετέχουν αυτή τη στιγμή μονάδες εντατικής νοσηλείας νεογνών, μονάδες εντατικής θεραπείας παίδων, παιδοογκολογικές μονάδες, καθώς και μονάδες και τμήματα επιλεγμένων νοσοκομείων ενηλίκων από όλη την Ελλάδα.

Το CLEO (www.cleoresearch.org) ιδρύθηκε το 2011, με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Το όραμα του CLEO είναι η βελτίωση της ασφάλειας των ασθενών και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας στα ελληνικά νοσοκομεία με έμφαση στην πρόληψη των νοσοκομειακών λοιμώξεων και στην ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών. Από τον Οκτώβριο του 2014 το CLEO λειτουργεί ως Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρία.